Merkezi Olmayan Borsa (DEX) Nedir? Nasıl Çalışır? Avantajları Nelerdir?

Merkezi olmayan borsa ( DEX ) nedir? Decentralized exchange’ın kısaltması olan “DEX”, iki kullanıcın aralarında yalnızca cüzdan adresleri ile doğrudan kripto alış-verişi sağlayabildikleri (P2P) hizmettir. P2P, (Peer-to-peer ya da P2P olarak tanımlanır. Peer eş, denk anlamına gelmektedir. İki veya daha fazla istemci arasında veri paylaşmak için kullanılan bir ağ protokolüdür.)

Gelelim merkezi borsalara, merkezi borsalarda işlem yapabilmeniz için, E-posta veya telefon numaranız ile kayıt olmanız ardından parola oluşturmanız ardından ise belirli bir miktarın üzerinde işlem gerçekleştirebilmek için kimlik bilgilerinizi doğrulamanız gerekir. İşte merkezi olmayan borsaların var oluşunun temel amacı da merkezi borsalarda bulunan bu uzun işleyişe ve doğasında var olan sorunlara dur demek.

Kayıt olma ve kimlik doğrulama kısımlarını işin içinden çıkarırsak, merkeziyetsiz borsalar da merkezi borsalar ile çoğu konuda benzer faaliyet gösterir. Çoğu zaman, kripto yatırma ya da çekme süreçleri yoktur. İşlemler, iki kullanıcının cüzdanları arasında doğrudan, gerçekleşir fakat merkeziyetsiz hizmetler, otomatik olarak veya katılımcılar tarafından gözetlenir ve denetlenir.

Varlıkların güvenliği ise, dağıtık defter teknolojisi (DLT) ile sağlanır. DEX alanında en çok Ethereum (EtherDelta, IDEX vs.), Graphene (BitShares, CryptoBridge vs.) veya diğer kripto para birimi tabanlı blockchain ağları (Waves, Switcheo vs.) tercih edilir.

Merkezi Olmayan Borsalar Nasıl Çalışır?

Merkezi olmayan borsa ( DEX ) nedir, sorusunun ardından sıra nasıl çalıştığını öğrenmeye geldi. DEX’lerin, bazı yönleri merkezi borsalara benzer olsa da bazı yönleri de çok farklıdır. Öncelikle, birkaç farklı türde merkeziyetsiz borsa olduğunu belirtmemiz gerekir. Bu borsaların ortak yönü, emirlerin zincir üzerinde (akıllı kontratlarla) gerçekleştirilmesi ve kullanıcıların hiçbir noktada fonlarını her hangi bir yere emanet etmek zorunda kalmamasıdır.

Çapraz zincir DEX’ler üzerine bazı çalışmalar yapılmıştır, fakat en popüler DEX’ler tek bir blockchain (örneğin Ethereum ya da Binance Chain) üzerindeki varlıkların çevresinde döner.

Zincir Üstü Emir Defterleri

Bazı merkeziyetsiz borsalarda her şey zincir üzerinde yapılır. Tüm emirler (değiştirme ve iptal de dahil), blockchaine yazılır. Merkezi borsalarda olduğu gibi emirleri size aktaran üçüncü bir tarafa güvenmeniz gerekmediği ve bu emirler üzerinde değişiklik yapmanın bir yolu olmadığı için bunun güvenlik açısından en şeffaf yaklaşım olduğu söylenebilir. 

Ne yazık ki bu aynı zamanda en az pratik olandır. Ağdaki tüm node’lardan (düğüm) emri sonsuza dek kaydetmesini istediğiniz için bir ücret ödemek zorunda kalırsınız. Ayrıca bir madencinin mesajınızı blockchaine eklemesini beklemeniz gerekir, yani kullanıcı deneyimi de sorunlu olabilir.

Zincir üstü emir defteri modeli örnekleri arasında Stellar ve Bitshares DEX’leri yer alır.

Zincir Dışı Emir Defterleri

Zincir dışı emir defteri DEX’leri, bazı açılardan merkeziyetsizdir ama bir önceki türe kıyasla daha merkezi oldukları kabul edilir. Tüm emirler, blockchainde yayınlanmak yerine başka bir yerde tutulur.

Nerede? Duruma göre değişir. Emir defterinin tüm sorumluluğunu üstlenen merkezi bir birime sahip olabilirsiniz. Eğer bu birim kötü niyetliyse, piyasalar üzerinde bir dereceye kadar oynama yapabilir (örn. önden işlemle ya da emirleri yanlış temsil ederek). Fakat yine de, emanete dayalı olmayan saklama hizmetinin avantajlarından faydalanırsınız.

Zincir dışı emir defteri uygulamaları arasında Binance DEX, IDEX ve EtherDelta yer alır.

Merkezi Olan ve Olmayan Borsalara Örnekler

Merkezi borsalarda akıllara ilk olarak, kripto para piyasasında en çok kullanıcıya hitap eden Binance gelmektedir, ardından sırası ile; Coinbase, FTX, Gate.io, KuCoin, Huobi ve Kraken gelmektedir.

Merkezi olmayan borsalara ise dYdX, Uniswap, PancakeSwap, SushiSwap ve Raydium örnek gösterilebilir.

DEX’lerin Avantajlı Yönleri

• Gizlilik: Sizlerden üyelik sırasında her hangi bir kimlik doğrulama, e-posta veya telefon numarası istenmediğinden gizliliğiniz korunmuş olacaktır.
• Karşı taraf riskinin olmaması: Ülkemizde ve küresel çapta bir çok örneğini gördüğümüz (Thodex vurgunu, Mt. Gox saldırısı) ciddi ihlallerde bile kullanıcıların fonları riske girmez ya da kişisel bilgiler açığa çıkmaz.

Token Çeşitliliği: Tokenlar, merkezi borsalarda listelenmemiş olsalar bile arz ve talep olması durumunda DEX’ler üzerinde özgürce işlem görebilir.

DEX’lerin Dezavantajlı Yönleri

• Kullanılabilirlik: Gerçekçi olursak, DEX’ler merkezi borsalar kadar kullanıcı dostu değildir. Merkezi borsalar, blok sürelerinden etkilenmeyen gerçek zamanlı işlemler sunar. Emanete dayalı olmayan cüzdanlara aşina olmayan yeni kullanıcılar için merkezi borsalar hata yaptığınız zaman çözebileceğiniz bir deneyim sunar. Şifrenizi unutursanız, kolayca sıfırlayabilirsiniz. Fakat, DEX’lerde en başta oluşturduğunuz kurtarma cümlenizi kaybederseniz, fonlarınız dijital dünyanın derinliklerinde geri döndürülemez şekilde kaybolmuş olur.
• İşlem hacimleri: Merkezi borsalar işlem hacmi bakımından DEX’lerin hala çok çok üzerindedir. Muhtemelen daha da önemli bir nokta, Merkezi borsaların likiditesinin de genelde daha yüksek olmasıdır. Likiditesi yüksek bir piyasada alış fiyatı ve satış fiyatı arasındaki fark düşüktür, bu da alıcı ve satıcılar arasındaki rekabetin yüksek olduğunu gösterir.
• İşlem ücretleri: DEX’lerdeki işlem ücretleri her zaman daha yüksek olmayabilir, fakat özellikle ağın tıkandığı zamanlarda ya da zincir üstü bir emir defteri kullanıyorsanız ücretler merkezi borsalara göre çok daha yüksek olabilir.

Bizleri Twitter, Instagram ve Telegram‘da takip edebilirsiniz!